Τι πρέπει να ξέρουμε για την άνοια και το Αλτσχάιμερ

Της Παρασκευής Σακκά και της Όλγας Λυμπεροπούλου

Στις μέρες μας παρατηρείται μια χωρίς προηγούμενο αύξηση του αριθμού των ανθρώπων τρίτης ηλικίας. Στις αναπτυγμένες χώρες, η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης έφερε στο προσκήνιο την άνοια - με πιο συχνή μορφή τη νόσο Αλτσχάιμερ - ως ένα μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομοτεχνικό πρόβλημα.
Ο αριθμός των ασθενών αυξάνεται αλματωδώς. Υπολογίζεται πως στην Ελλάδα υπάρχουν 150.000 έως 160.000 ασθενείς, ενώ στην Ευρώπη οι πάσχοντες από νόσο Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας υπολογίζονται σε 6 έως 7,3 εκατομμύρια, με τον αριθμό τους να εκτιμάται ότι θα διπλασιαστεί τα επόμενα 20 έτη.
Παγκοσμίως οι ανοϊκοί ασθενείς ανέρχονται σε 26 έως 28 εκατομμύρια και αναμένεται να ξεπεράσουν τα 100 εκατομμύρια μέχρι το 2050.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η νόσος Αλτσχάιμερ απορροφά αυτή τη στιγμή το 25% του συνόλου των δαπανών για την υγεία. Το 2005 το συνολικό κόστος της άμεσης και άτυπης περίθαλψης ασθενών με νόσο Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας στην Ευρώπη υπολογιζόταν σε 130 δισ. ευρώ (21.000 ευρώ ανά ασθενή), ενώ το 56% των δαπανών αυτών αναλογεί στην άτυπη περίθαλψη, εφόσον η πλειονότητα των ασθενών λαμβάνει φροντίδα στο σπίτι.
Ο προγραμματισμός, οι επενδύσεις και η συνεργασία στον συγκεκριμένο τομέα είναι ζωτικής σημασίας, τόσο για την επιστημονική έρευνα και τον έλεγχο του κοινωνικού κόστους των ασθενειών αυτών όσο και για την προσφορά ελπίδας, αξιοπρέπειας και ποιότητας ζωής στα εκατομμύρια των πασχόντων και στις οικογένειές τους.
Η παθολογική διεργασία που συμβαίνει στον εγκέφαλο των ασθενών με νόσο Αλτσχάιμερ, αρχίζει δεκαετίες πριν από την εμφάνιση των κλινικών συμπτωμάτων και η αιτιοπαθογένειά της είναι προφανώς πολυπαραγοντική.
Η νόσος συνήθως εκδηλώνεται σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, ενώ είναι σχετικά σπάνια σε μικρότερες ηλικίες. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, η νόσος Αλτσχάιμερ είναι σποραδική δηλαδή δεν έχει κληρονομική συνιστώσα.
Σαφής κληρονομική προδιάθεση αναγνωρίζεται σε ποσοστό περίπου 5% των ατόμων που πάσχουν. Στις περιπτώσεις αυτές η ηλικία έναρξης της νόσου είναι σχετικά μικρή, μεταξύ 40 και 60 ετών. Έχουν αναγνωριστεί τρία γονίδια υπεύθυνα για προγεροντικές μορφές της νόσου.
Σε ανθρώπους χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου η συχνότητα της άνοιας είναι μεγαλύτερη. Ειδικά σχεδιασμένες μελέτες έχουν δείξει ότι η συνεχιζόμενη εκπαίδευση στην ενήλικη ζωή αυξάνει τις νοητικές εφεδρείες και πιθανώς προστατεύει από την άνοια με τη δημιουργία νέων νευρωνικών δικτύων, αλλά και νέων εγκεφαλικών κυττάρων. 

Πίεση, σάκχαρο και χοληστερίνη
Σήμερα αυξάνονται αλματωδώς οι επιστημονικές ενδείξεις που συνδέουν τους γνωστούς αγγειακούς παράγοντες κινδύνου (υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υπερχοληστερολαιμία, υπερομοκυστεϊναιμία, παχυσαρκία, κάπνισμα) με τη νόσο Αλτσχάιμερ, γεγονός που επιτρέπει την πρόληψή της.
Προσφάτως ανακοινώθηκαν στο Παγκόσμιο Συνέδριο για τη νόσο Αλτσχάιμερ πολλές μεγάλες μελέτες που επιβεβαιώνουν ότι ο έλεγχος των αγγειακών παραγόντων κινδύνου, η συστηματική σωματική άσκηση, η υγιεινή διατροφή με φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς και Ω3 λιπαρά οξέα συντελούν σημαντικά στην πρόληψη της άνοιας.
Οι τακτικές αυτές όμως πρέπει να εφαρμόζονται από τη μέση ηλικία, προτού αρχίσει η νευροεκφυλιστική διαδικασία στον εγκέφαλο.
Η διάγνωση σε πρώιμα κλινικά στάδια είναι εφικτή. Ένας έμπειρος γιατρός μπορεί να διαγνώσει τη νόσο Αλτσχάιμερ με βεβαιότητα έως και 90%, συνδυάζοντας τα διαγνωστικά μέσα που έχει στη διάθεσή του (νευροαπεικονιστικές μέθοδοι, βιολογικοί δείκτες, νευροψυχολογικές δοκιμασίες). Συνήθως οι ανοϊκοί ασθενείς εξετάζονται από ειδικό γιατρό τρία χρόνια αφού εμφανίσουν τα πρώτα συμπτώματα της νόσου. Η καθυστέρηση αυτή στη διάγνωση και στη θεραπεία έχει αρνητικές επιπτώσεις στην πορεία της νόσου.
Σήμερα αναζητούνται εντατικά τρόποι αναγνώρισης των υποψήφιων ασθενών και διερευνάται η πιθανότητα μη ειδικοί παράγοντες (όπως ορμόνες, αντιοξειδωτικοί παράγοντες ή αντιφλεγμονώδεις ουσίες) να μπορούν να αναστρέψουν ή να καθυστερήσουν την παθογόνο διεργασία.
Καινούργιες θεραπευτικές προσεγγίσεις της νόσου Αλτσχάιμερ όπως η ανοσοθεραπεία, η γενετική τροποποίηση, η αναστολή της συσσώρευσης της β-αμυλοειδούς πρωτεΐνης και άλλων παθολογικών πρωτεϊνών έχουν περάσει από το στάδιο της θεωρίας στην κλινική πράξη.
Περισσότερα από 100 φάρμακα βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε διάφορες φάσεις κλινικών δοκιμών. 

Άλλο άνοια κι άλλο Αλτσχάιμερ
Ο όρος «άνοια» αναφέρεται σε μια σειρά συμπτωμάτων τα οποία παρουσιάζουν άνθρωποι με νοσήματα τα οποία καταστρέφουν τα εγκεφαλικά κύτταρά τους.
Τα συμπτώματα αυτά είναι καταρχήν απώλεια της μνήμης και ακολούθως διαταραχή των υπολοίπων νοητικών λειτουργιών: του λόγου, της προσοχής, της συγκέντρωσης, της κρίσης.
Αποτέλεσμα αυτής της παθολογικής διεργασίας είναι η σταδιακή και αργή επιδείνωση της ικανότητας του ανθρώπου να λειτουργεί ικανοποιητικά στην καθημερινή ζωή και τελικά η πλήρης αποδιοργάνωση της προσωπικότητάς του.
Πολύ συχνά ο όρος «άνοια» χρησιμοποιείται λανθασμένα από το ευρύ κοινό και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως συνώνυμος της νόσου Αλτσχάιμερ.
Η άνοια είναι ένας περιγραφικός, γενικός όρος, ενώ η νόσος Αλτσχάιμερ είναι συγκεκριμένη ασθένεια, η οποία ευθύνεται για περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις άνοιας. Η αμέσως επόμενη σε συχνότητα άνοια είναι η αγγειακή άνοια, η οποία προκαλείται από πολλαπλά εγκεφαλικά επεισόδια, μικρά ή μεγάλα. Άλλες μορφές άνοιας οφείλονται σε σπανιότερα αίτια, όπως π.χ. η νόσος με σωμάτια Lewy, η άνοια της νόσου Πάρκινσον, οι μετωποκροταφικές άνοιες κ.λπ. 

Υπάρχουν αναστρέψιμες άνοιες;
Σε λίγες περιπτώσεις η άνοια εμφανίζεται ως επακόλουθο υποκείμενου σωματικού νοσήματος _ λ.χ. μιας σοβαρής ενδοκρινολογικής ασθένειας (υποθυρεοειδισμός) ή της έλλειψης από τον οργανισμό συγκεκριμένων βιταμινών (Β12) και ιχνοστοιχείων.
Η άνοια μπορεί επίσης να αποτελεί σύμπτωμα όγκων του εγκεφάλου ή να είναι αποτέλεσμα τοξικής δράσης στον εγκέφαλο ουσιών όπως το αλκοόλ ή διαφόρων φαρμάκων (ηρεμιστικά και παλαιά αντικαταθλιπτικά, φάρμακα για τη νόσο Πάρκινσον, ορισμένα αντιυπερτασικά φάρμακα).
Τέλος, ορισμένες ψυχικές παθήσεις, όπως η κατάθλιψη και η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, επίσης μπορεί να προκαλέσουν μνημονικές δυσκολίες.
Η ανίχνευση τέτοιων περιπτώσεων «δευτερογενούς ανοϊκής συνδρομής», όπως αποκαλείται, έχει σημασία διότι αντιμετωπίζοντας το υποκείμενο πρόβλημα θεραπεύουμε _ εν μέρει ή ολικά _ και την άνοια. 

Τι είναι η νόσος Αλτσχάιμερ;
Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι μια εκφυλιστική νόσος του εγκεφάλου. Αρχικά της συμπτώματα είναι η ήπια έκπτωση της μνήμης και των άλλων νοητικών λειτουργιών που συχνά περνούν απαρατήρητα τόσο από τον ασθενή όσο και από τα μέλη της οικογένειάς του.
Όσο όμως η νόσος εξελίσσεται, επηρεάζονται σταδιακά και οι δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, δηλαδή οι κοινωνικές σχέσεις, η διαχείριση των οικονομικών, η οδήγηση, η φροντίδα του εαυτού.
Με την πάροδο του χρόνου οι δυσκολίες αυτές γίνονται τόσο σοβαρές ώστε ο ασθενής εξαρτάται ολοκληρωτικά από τους άλλους. Στα παραπάνω προστίθενται κάποιες φορές και διαταραχές στη συμπεριφορά, απάθεια ή επιθετικότητα, διαταραχές ύπνου και όρεξης, υπερκινητικότητα.
Στον εγκέφαλο των ασθενών που πάσχουν από τη νόσο Αλτσχάιμερ ανευρίσκονται χαρακτηριστικά παθολογοανατομικά ευρήματα, όπως είναι οι «γεροντικές πλάκες» και οι «νευροϊνιδιακοί σχηματισμοί», που εντοπίζονται σε συγκεκριμένες περιοχές που ελέγχουν τις νοητικές λειτουργίες. 

Πόσο συχνή είναι;
Η συχνότητα της νόσου Αλτσχάιμερ αυξάνεται με την ηλικία. Εμφανίζεται κατά μέσον όρο στο 5% έως 10% των ανθρώπων ηλικίας άνω των 65 ετών. Ειδικά όμως μετά την ηλικία των 85 κάθε ηλικιωμένος έχει 1 στις 3 πιθανότητες να νοσήσει από αυτήν.
Επομένως, η συχνότητα στον γενικό πληθυσμό είναι αρκετά μεγάλη ώστε δεν είναι σπάνιο να πάσχουν δύο ή περισσότερα μέλη της ίδιας οικογένειας.
Η μεγάλη αύξηση του αριθμού των ανοϊκών ασθενών αποτελεί αναπόφευκτο επακόλουθο της γήρανσης του γενικού πληθυσμού, λόγω της αύξησης του μέσου όρου ζωής. 

Υπάρχει κάποια εξέταση που να προβλέπει εάν θα νοσήσει κάποιος από Αλτσχάιμερ;
Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο εξέταση που να μπορεί να προβλέψει εάν κάποιος θα προσβληθεί στο μέλλον από τη νόσο Αλτσχάιμερ.
Ειδικά στην περίπτωση των ανθρώπων που νοσούν πριν από τα 50, συστήνεται προληπτικά γενετικός έλεγχος σ' εκείνους και στα μέλη της οικογένειάς τους ώστε να διαπιστωθεί εάν φέρουν κάποιο από τα γνωστά γονίδια που ευθύνονται για τις προγεροντικές μορφές της νόσου.
Εντούτοις, ούτε καν αυτή η εξέταση δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα εάν κάποιος θα νοσήσει. Επιτρέπει μόνο να γνωρίζουμε εάν ένας άνθρωπος έχει περισσότερες πιθανότητες από τους υπολοίπους να νοσήσει. Για τον λόγο αυτό, αλλά και εξαιτίας του μεγάλου οικονομικού κόστους, ο γενετικός έλεγχος δεν συγκαταλέγεται στις εξετάσεις ρουτίνας που προτείνονται στους ασθενείς. 

Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που προδιαθέτουν γι' αυτήν;
Ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου είναι η αύξηση της ηλικίας. Τελευταία όμως πολλαπλασιάζονται όπως προαναφέρθηκε αλματωδώς οι επιστημονικές ενδείξεις που συνδέουν τους γνωστούς παράγοντες κινδύνου για την καρδιαγγειακή νόσο (υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υπερχοληστερολαιμία, παχυσαρκία, κάπνισμα) και με τη νόσο Αλτσχάιμερ, κάτι που επιτρέπει μερικώς την πρόληψή της.
Πρόσφατες σχετικές μελέτες δείχνουν ότι ο έλεγχος της αρτηριακής πίεσης, του σωματικού βάρους, των επιπέδων σακχάρου και χοληστερόλης στο αίμα είναι ευεργετικός τόσο για τον εγκέφαλο όσο και για το καρδιαγγειακό σύστημα.
Επιπλέον, η συστηματική σωματική αλλά και πνευματική άσκηση και η υγιεινή διατροφή φαίνεται ότι προστατεύουν από την άνοια. Ειδικότερα, όσοι ασκούνται πνευματικά (σπουδάζοντας, διαβάζοντας, «παιδεύοντας» το μυαλό τους) παθαίνουν νόσο Αλτσχάιμερ σε μικρότερη συχνότητα ή σε ηπιότερη μορφή. 

Είναι η νόσος Αλτσχάιμερ θανατηφόρος;
Η φυσική πορεία της νόσου Αλτσχάιμερ οδηγεί τελικά τους ασθενείς στον θάνατο. Η εκφύλιση του εγκεφάλου αρχικά περιορίζεται σε δομές που σχετίζονται με τη μνήμη και τις νοητικές λειτουργίες γενικότερα, αλλά στη συνέχεια επεκτείνεται σταθερά σε ευρύτερες περιοχές του εγκεφάλου, επηρεάζοντας σταδιακά όλες τις λειτουργίες και τα συστήματα του σώματος.
Η πιο συχνή αιτία θανάτου των ανοϊκών ασθενών είναι οι λοιμώξεις, γεγονός που οφείλεται στο ότι καθώς εξελίσσεται η νόσος, το ανοσολογικό σύστημα και συνολικά ο οργανισμός τους αποδυναμώνονται. 

Είναι δυνατή η ακριβής διάγνωση;
Ένας έμπειρος κλινικός γιατρός μπορεί να διαγνώσει τη νόσο Αλτσχάιμερ με βεβαιότητα έως και 90%, συνδυάζοντας τα διαγνωστικά μέσα που έχει στη διάθεσή του.
Την κλινική, νευρολογική και ψυχιατρική εκτίμηση συμπληρώνουν ο παρακλινικός έλεγχος (μικροβιολογικές εξετάσεις, απεικόνιση του εγκεφάλου, προσδιορισμός δεικτών στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, γενετικός έλεγχος) και οι εξειδικευμένες νευροψυχολογικές δοκιμασίες (τεστ μνήμης και των άλλων νοητικών λειτουργιών).
Οι νευροψυχολογικές δοκιμασίες επιτρέπουν, εκτός από τη διάγνωση, και την παρακολούθηση της εξέλιξης της νόσου, καθώς και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των φαρμακευτικών ή άλλου είδους παρεμβάσεων. 

Γιατί είναι σημαντική η έγκαιρη διάγνωση;
Η έγκαιρη και ακριβής διάγνωση βοηθά τον ασθενή και τον φροντιστή να είναι καλύτερα προετοιμασμένοι ώστε να περάσουν ομαλά τα διάφορα στάδια της νόσου. Η σωστή διάγνωση είναι επίσης προϋπόθεση μιας αποτελεσματικής θεραπείας.
Πρώτα τα μέλη της οικογένειας αξιολογούν τα προβλήματα που παρουσιάζει ο δικός τους άνθρωπος. Αν διαπιστώνουν συμπτώματα σαν κι αυτά που έχουν προαναφερθεί θα πρέπει να απευθυνθούν σε γιατρό, ο οποίος θα κάνει την επίσημη διάγνωση.
Ο φροντιστής βοηθά τον γιατρό:* Να διαγνώσει το ανοϊκό σύνδρομο
* Να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα των φαρμακευτικών θεραπειών
* Να αναγνωρίσει και να θεραπεύσει προβληματικές συμπεριφορές
Ο γιατρός βοηθά τον φροντιστή:* Να δεχτεί τον ρόλο του, χωρίς θυμό και ενοχές
* Να αντιμετωπίσει τον ασθενή με τρόπο ρεαλιστικό και αποτελεσματικό
* Να χειριστεί τα συμπτώματα της νόσου 

Ποιες θεραπείες υπάρχουν για τη νόσο Αλτσχάιμερ;
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει ριζική θεραπεία. Ωστόσο έχουμε στη διάθεσή μας φάρμακα που αναστέλλουν και καθυστερούν σημαντικά την εξέλιξή της, ιδίως αν χορηγηθούν στα αρχικά στάδια.
Μελέτες έχουν δείξει πως η κατάσταση ασθενών που υποβάλλονται σε θεραπεία επιδεινώνεται πολύ βραδύτερα από ό,τι εκείνων που δεν λαμβάνουν θεραπεία. Επιπλέον, η ποιότητα ζωής τους είναι σαφώς καλύτερη, ενώ γίνεται ευκολότερη η φροντίδα τους και έτσι γίνεται μικρότερο το βάρος για τις οικογένειές τους.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι όσο πιο γρήγορα αρχίσει η θεραπεία τόσο μεγαλύτερο θα είναι και το θεραπευτικό όφελος για τους ασθενείς.
Η σημαντικότερη κατηγορία φαρμάκων για τη θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ είναι οι αναστολείς της ακετυλοχολινεστεράσης, στους οποίους ανήκουν η δονεπεζίλη που είναι κατάλληλη για όλα τα στάδια της νόσου, η ριβαστιγμίνη, η γκαλανταμίνη και η μεμαντίνη.
Επιπλέον, υπάρχουν φάρμακα και στρατηγικές που μπορούν να αμβλύνουν την κατάθλιψη, την επιθετικότητα, τον αρνητισμό και τις λοιπές προβληματικές συμπεριφορές των ανοϊκών ασθενών. Για περισσότερες πληροφορίες συμβουλευθείτε τον γιατρό σας ή άλλους επαγγελματίες υγείας. 

Υπάρχουν μη φαρμακευτικές θεραπείες;
Τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως χρησιμοποιούνται και μη φαρμακευτικές θεραπείες, οι οποίες απευθύνονται κατά κύριο λόγο στους ασθενείς που βρίσκονται στο αρχικό ή στο μέσο στάδιο της νόσου και εφαρμόζονται σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική αγωγή.
Κοινός στόχος των μη φαρμακευτικών θεραπειών είναι η κινητοποίηση του ασθενούς, η ενίσχυση της αυτονομίας και της καθημερινής λειτουργικότητάς του, και η βελτίωση της ποιότητας ζωής του καθώς και της οικογένειάς του.
Ανάλογα με τις ιδιαίτερες ικανότητες και ανάγκες του κάθε ασθενούς προτείνεται η συμμετοχή του σε προγράμματα:
* Νοητικής ενδυνάμωσης
* Λογοθεραπείας
* Εργοθεραπείας
* Θεραπείας τέχνης
* Σωματικής άσκησης
Τα προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης είναι μία από τις αποτελεσματικότερες, μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις. Στοχεύουν στη σταθεροποίηση ή ακόμα και στη βελτίωση της γνωστικής κατάστασης του ασθενούς μέσω της αξιοποίησης των γνωστικών του λειτουργιών που παραμένουν σε ικανοποιητικό επίπεδο.
Τα προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης αποτελούν μια εξατομικευμένη θεραπευτική προσέγγιση και περιλαμβάνουν: α) ασκήσεις μνήμης, προσοχής, λόγου κ.λπ. β) προσανατολισμό στον χώρο, τον χρόνο και την επικαιρότητα γ) επανεκμάθηση υλικού (ονόματα οικείων, αντικειμένων κ.λπ.) δ) εκπαίδευση στην εφαρμογή μνημονικών τεχνικών και στη χρήση εξωτερικών μνημονικών βοηθημάτων κ.ά.
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις μη φαρμακευτικές θεραπείες και τη δυνατότητα συμμετοχής των ασθενών σε αντίστοιχα προγράμματα μπορεί να πάρει κανείς από τις Εταιρείες Αλτσχάιμερ που υπάρχουν σε όλη τη χώρα. 

Μπορεί να προληφθεί η νόσος Αλτσχάιμερ και γενικότερα η άνοια;
Θα πρέπει και πάλι να τονίσουμε ότι ο έλεγχος των αγγειακών παραγόντων κινδύνου συντελεί σημαντικά στην πρόληψη της άνοιας. Πρόσφατες σχετικές μελέτες δείχνουν ότι η υγιεινή διατροφή και ο έλεγχος της αρτηριακής πίεσης, του σωματικού βάρους, των επιπέδων σακχάρου και χοληστερόλης στο αίμα ωφελούν τον εγκέφαλο όσο και το καρδιαγγειακό σύστημα.
Επιπλέον, η συστηματική σωματική αλλά και πνευματική άσκηση, φαίνεται ότι προστατεύουν από την άνοια. Άνθρωποι υψηλού μορφωτικού επιπέδου που ασκούν συστηματικά το μυαλό τους παρουσιάζουν νόσο Αλτσχάιμερ σε μεγαλύτερη ηλικία και σε ηπιότερη μορφή σε σχέση με εκείνους που κρατούν το μυαλό τους σε αδράνεια.
Δραστηριότητες όπως το διάβασμα, τα πνευματικά παιχνίδια (χαρτιά, σκάκι) ή ακόμη και πιο απλές δραστηριότητες, όπως η λύση σταυρολέξων, μπορούν να κρατήσουν ζωντανές τις νοητικές λειτουργίες των ηλικιωμένων και να βοηθήσουν στη διατήρηση της μνήμης τους. 

Αν η μνήμη μου χειροτερεύει, είναι βέβαιο ότι θα παρουσιάσω Αλτσχάιμερ;
Η έκπτωση της μνήμης είναι αναμενόμενη στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας και δεν εξελίσσεται απαραίτητα σε νόσο Αλτσχάιμερ. Πολλοί ηλικιωμένοι βιώνουν δυσκολίες στο να ανακαλέσουν συγκεκριμένες πληροφορίες, όταν όμως τους δοθεί αρκετός χρόνος τελικά τα καταφέρνουν.
Το να ανησυχεί κανείς για τη μνήμη του συχνά επιδεινώνει την κατάσταση. Σήμερα, έχουμε στη διάθεσή μας νέες και αποτελεσματικές μεθόδους που αυξάνουν σημαντικά τις δυνατότητες έρευνας και ακριβούς διάγνωσης των διαταραχών μνήμης.
Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι μια πραγματικότητα. Πολλοί άνθρωποι ήδη πάσχουν και πολλοί περισσότεροι θα νοσήσουν στο μέλλον από αυτή. Αν αντιμετωπίζετε προβλήματα μνήμης που δυσκολεύουν την καθημερινή σας ζωή, απευθυνθείτε σ' έναν ειδικό. Όσο πιο νωρίς αντιμετωπίσετε το πρόβλημα, τόσο καλύτερο θα είναι το μέλλον σας.
Η αγγειακή άνοια
Η αγγειακή άνοια είναι η δεύτερη σε συχνότητα άνοια. Προκαλείται από ανεπαρκή παροχή αίματος σε περιοχές του εγκεφάλου, που οδηγεί σταδιακά στη νέκρωσή τους. Είναι αποτέλεσμα αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, μεγάλων ή μικρών, μεμονωμένων ή πολλαπλών.
Η πρόληψη της αγγειακής άνοιας είναι δυνατή γιατί οι αγγειακοί παράγοντες κινδύνου παίζουν μεγαλύτερο ρόλο απ' ό,τι στη νόσο Αλτσχάιμερ.
Τα συμπτώματα της αγγειακής άνοιας είναι κατάθλιψη, απάθεια, επιβράδυνση των νοητικών λειτουργιών, αδυναμία οργάνωσης και εκτέλεσης σύνθετων πράξεων (εκτελεστική δυσλειτουργία).
Η απώλεια μνήμης είναι ήπια και δεν είναι κύρια εκδήλωση αυτής της κατάστασης. Η βάδιση είναι αργή και ασταθής με συχνές πτώσεις και συχνά εμφανίζεται ακράτεια ούρων.
Στα πλέον προχωρημένα στάδια, οι ασθενείς δεν μπορούν να εκτελέσουν απλές καθημερινές δραστηριότητες, όπως η ατομική υγιεινή, το ντύσιμο, το μαγείρεμα και τα ψώνια ή πιο σύνθετες εργασίες, όπως η χρήση του τηλεφώνου, οι τραπεζικές συναλλαγές ή η φυσικοθεραπεία για την αποκατάσταση των κινητικών τους προβλημάτων.
Φάρμακα όπως οι αναστολείς της ακετυλοχολινεστεράσης, που χρησιμοποιούνται με καλά αποτελέσματα στη θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ, βοηθούν και τους ασθενείς με αγγειακή άνοια.
Τα συμπτώματα...
Η νόσος Αλτσχάιμερ εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το πώς ήταν ο ασθενής πριν από τη νόσο (προσωπικότητα, φυσική κατάσταση και τρόπος ζωής).
Τα συμπτώματα μπορούν να γίνουν καλύτερα κατανοητά στο πλαίσιο των τριών σταδίων εξέλιξης της ασθένειας: ήπια, μέτρια και σοβαρή νόσος.
Τα στάδια χρησιμεύουν ως οδηγός για το μέλλον και βοηθούν όσους φροντίζουν ανθρώπους με Αλτσχάιμερ να γνωρίζουν εκ των προτέρων τα πιθανά προβλήματα και να προγραμματίζουν τις ανάγκες στην φροντίδα τους. Όμως, σε κανέναν η εξέλιξη της νόσου δεν θα είναι πανομοιότυπη με αυτήν των υπολοίπων ασθενών.
Ορισμένα από τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν σε οποιοδήποτε στάδιο της νόσου, ενώ σε όλα τα στάδια μπορεί να εμφανιστούν σύντομες περίοδοι πνευματικής διαύγειας του ασθενούς.
Ήπια νόσοςΗ ήπια νόσος είναι το στάδιο του Αλτσχάιμερ που συχνά παραβλέπεται, με τα συμπτώματά του να εκλαμβάνονται λανθασμένα από τους επαγγελματίες υγείας, τους συγγενείς και τους φίλους των ασθενών ως ενδείξεις της ηλικίας. Επειδή η εξέλιξη της νόσου είναι σταδιακή, είναι δύσκολο να αναγνωριστεί ο ακριβής χρόνος έναρξης.
Ο ασθενής με ήπια νόσο μπορεί:
* Να εμφανίζει απώλεια πρόσφατης μνήμης
* Να δυσκολεύεται να κατονομάσει πρόσωπα και αντικείμενα
* Να εμφανίζει δυσκολία στη λήψη αποφάσεων
* Να μην αναπτύσσει πρωτοβουλίες και να μην έχει ενδιαφέρον για τις μέχρι τότε ασχολίες του
* Να εμφανίζει συμπτώματα κατάθλιψης, καθώς και εκνευρισμό
Μέσης βαρύτητας νόσοςΚαθώς η νόσος εξελίσσεται, τα προβλήματα γίνονται πιο εμφανή και πιεστικά. Ο ασθενής με μέτρια νόσο Αλτσχάιμερ δεν είναι πλέον αυτόνομος διότι:
* Ξεχνάει συστηματικά πλέον, ιδίως τα πρόσφατα γεγονότα και τα ονόματα των προσώπων
* Δυσκολεύεται να εκφραστεί, ψάχνει τις λέξεις, χρησιμοποιεί λάθος λέξεις
* Χάνεται μέσα στο σπίτι ή στη γειτονιά του
* Δεν είναι σε θέση να μαγειρέψει, να καθαρίσει ή να κάνει ψώνια
* Χρειάζεται βοήθεια με την προσωπική του υγιεινή (π.χ. τουαλέτα, πλύσιμο, ντύσιμο)
* Εμφανίζει «ακατάλληλες» ή απρόβλεπτες συμπεριφορές
* Ακούει, βλέπει ή «ζει» καταστάσεις που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα (παραλήρημα, ψευδαισθήσεις)
Προχωρημένη νόσοςΣτο στάδιο αυτό ο ασθενής είναι απολύτως εξαρτημένος και αδρανής. Οι διαταραχές της μνήμης είναι πολύ σοβαρές, ενώ οι σωματικές συνέπειες της νόσου είναι πλέον εμφανείς. Ο ασθενής με σοβαρή νόσο:
* Δεν αναγνωρίζει τους συγγενείς, τους φίλους ή οικεία αντικείμενα
* Δυσκολεύεται να κατανοήσει ή να ερμηνεύσει τα γεγονότα
* Αδυνατεί να αυτοεξυπηρετηθεί
* Δεν είναι σε θέση να βρει τον δρόμο του μέσα στο σπίτι
* Δυσκολεύεται να περπατήσει
* Έχει ακράτεια ούρων και κοπράνων
* Μπορεί να είναι καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι ή στο κρεβάτι
... και οι ανάγκες των ασθενώνΉπια νόσος
* Φυσιολογική ζωή 

* Οργάνωση της καθημερινότητας - ρουτίνα 

*  Ενημέρωση και υποστήριξη της οικογένειας 

*  Προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης
Μέσης βαρύτητας νόσος
* Απλούστευση του τρόπου ζωής 

*  Υποστήριξη στις καθημερινές δραστηριότητες 

* Ανοχή των ιδιαιτεροτήτων 

* Ασκήσεις νοητικής ενδυνάμωσης, εργοθεραπεία, θεραπείες τέχνης
Προχωρημένη νόσος
*  Αναγνώριση, κάλυψη συναισθηματικών αναγκών  

*  Διασφάλιση της αξιοπρέπειας και της σωματικής άνεσης 

* Πρόληψη κατακλίσεων και δυσκαμψίας 

Η Παρασκευή Σακκά είναι νευρολόγος-ψυχίατρος, πρόεδρος της Εταιρείας Νόσου Alzheimer & Συναφών Διαταραχών Αθηνών, υπεύθυνη του Ιατρείου Μνήμης του Νοσοκομείου «Υγεία». Η Όλγα Λυμπεροπούλου είναι νευροψυχολόγος